حدود ده سال پیش مجموعۀ کوچکی از کلمه‌های فارسی موجود در زبان عربی فراهم آوردم و تصمیم گرفتم این مجموعه را کمال بخشم و اندک اندک به بررسی و تحقیق دربارۀ یک‌یک کلمات بپردازم. چندی بعد، این کار را در بنیاد فرهنگ ایران، و سپس در دانشگاه تهران ادامه دادم. اما هرچه در این کار پیش می‌رفتم، از یک طرف به عظمت موضوع و از طرف دیگر، به نقص فرهنگ‌ها و تحقیقات جدید و قدیم آگاه‌تر می‌گردیدم. سرانجام برای این که خود نیز در انبوه واژه‌های معرب سرگردان نمانم، تصمیم گرفتم ترتیب زمانی را حفظ کرده به دنبال واژه‌های فارسی که به زبان گویندگان پیش از اسلام عرب راه یافته بگردم. برای این کار، به بررسی دیوانهای شاعران جاهلی و یا آثار پراکندۀ ایشان پرداختم. اگرچه دست یافتن به همۀ دیوانهای چاپی و خطی، یا مقطعات و ابیات پراکنده در کتب ادب عربی تقریباً محال است، معذلک مجموعه‌ای که فراهم آمده می‌تواند حاجت ما را تا حد مقبولی برآورد.
ضمن تحقیقاتی که در باب کلمه‌های فارسی معرب و اصل و تحول آنها می‌کردم، همیشه این سؤالها مطرح می‌گردید که: این کلمه‌ها در چه روزگاری به زبان عربی راه یافته‌اند؟ چرا گاه به شدت تغییر شکل داده‌اند؟ آیا ممکن است از طریق غیر مستقیم، یعنی از راه زبانهای دیگر به عربی نفوذ کرده باشند؟ کدام دسته از اعراب بیشتر با ایرانیان برخورد داشته‌اند؟ کیفیت این برخوردها چگونه بوده است؟ اعراب بیابان، یا ساکنان شهرها تا چه حد می‌توانستند از زندگی اشراف ایران تقلید کنند؟ آیا دین‌های ایرانی نیز در عربستان نفوذ کرده بوده است؟
این قبیل سؤالها، نگارنده را بر آن داشت که پیش از هر چیز به عربستان پیش از اسلام نظر اندازد و به بررسی روابط ساکنان آن با ایرانیان بپردازد تا شاید شرایط و عواملی را که به تأثیرپذیری اعراب پیش از اسلام از فرهنگ ایرانی انجامیده است باز یابد. تأثیر ایران در هر گوشه از عربستان به شکل خاصی جلوه می‌کند؛ و آنچه در شمال دیده می‌شود غیر از آن چیزی است که در جنوب می‌توان یافت.
بخش اصلی کتاب عبارت است از بررسی آخرین دولت‌هایی که، پیش از اسلام، در اطراف عربستان وجود داشته‌اند: در شمال به دولتهای تدمر و بطرا پرداخته‌ایم و از غسانیان، که کمتر به کار ما می‌آمده، سخنی نگفته‌ایم، در شرق، به تفصیل تمام پادشاهی نیمه مستقل حیره را مورد بحث قرار داده‌ایم و کوشیده‌ایم همۀ آثار ایران و تمدن ایرانی را که در تاریخ این دولت به چشم می‌خورد بازنمائیم.
در جنوب غربی عربستان، یعنی یمن، ایرانیان مدت یک قرن نقشی عظیم داشته‌اند. در این کتاب به موضوع فتح یمن به دست ایرانیان، حاکمان ایرانی یمن، و نیز اسلام آوردن ایشان اهمیت فراوان داده‌ایم و سعی کرده‌ایم اشتباهات تاریخ‌نویسان را در مورد نام و تعداد حکام ایرانی یمن تصحیح کنیم.
بخش آخر کتاب را به بررسی عوامل ایرانی در حجاز اختصاص داده‌ایم. علی‌رغم قلت مدارک، خوانندگان درمی‌یابند که در این سرزمین، فرهنگ ایران تأثیر فراوان داشته است و اهل حجاز با ایرانیان روابط تجاری استواری داشته‌اند.