اشکال مختلف گاهشماری در ادوار مختلفه و یا حتی در یک عصر در نواحی مختلف و بین اقوام مختلف ایرانی یا فرقه‌های مذهبی جاری بوده است مانند گاهشماری هخامنشی، زردشتی و اوستائی، حساب قدیم «سال ناقصه» که هنوز در مازندران و نائین و غیره و بین زردشتیان ایران معمول است و حساب سال رومی و تاریخ مسیحی که بین ارامنه و آسوریان ایران رایج است و…
در غالب این حسابهای مختلف سال‌شماری اساس فرق و تمایز در مبدأ تاریخ و شمسی یا قمری بودن و اسامی ماه‌هاست، و لذا ما به الامتیاز انواع حسابهای سال و ماه (گاهشماری) که از ابتدای انتشار اسلام تا حال گاهی یا همیشه در ایران جاری بوده در اختلاف در یکی از این سه اساس بوده است.
در این جلد، این نکات مربوط به حساب زمان و انواع گاه‌شماری‌های معمول در ادوار مختلف در میان ایرانیان شرح و بیان شده است.