مجموعۀ مقالات حاضر یادگارنامۀ استاد بی‌بدیل و پژوهشگر حقیقت جو، پر شکیب و توان و مهرورز به تاریخ و فرهنگ و مردم سرزمین خویش، دکتر محمد محمدی ملایری است که دوستان فرهنگی استاد به پاس مقام علمی و جستارهای دانشورانه ایشان پیشکش کرده‌اند.
این نوشته‌ها داستان غم‌انگیز زبونی ایران اواخر حکومت ساسانی و جسارت و گستاخی اعراب، چگونگی حملۀ به ایران، علتهای شکست ایرنیان و پی‌آمدهای این شکست ننگ‌آفرین را بر می‌رسد. غبار از چهرۀ حقیقت برداشته، تداوم ارزش‌های فرهنگی و ساختارها و نهادهای اداری دوران ساسانی پس از حملۀ اعراب را اثبات می‌نماید و به تشریح روش تعصب‌آلوده مورخان و نویسندگان عرب می‌پردازد که می‌کوشیدند از راه تعریب نام‌های خانوادگی و جغرافیای ایران، و مهم‌تر از همه با توسل به تحریف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایرانیان فرهنگ و تمدن پیش از اعراب ایران را خوار و ناچیز جلوه دهند و ژرفا و گسترۀ نقش ایران در پیدایش و نضج تمدن اسلامی را راست‌پوشی نمایند.
چگونگی انتقال فرهنگ عصر ساسانی به عصر اسلامی بر مبنای نگاهی جامعه‌شناختی نموده می‌شود و اینکه تا چه اندازه ساز و برگ دفتر و دیوان و کشورداری و فرمانگزاران جهان نو پای مسلمان وام‌دار فرهنگ و اندیشۀ علمی و سیاسی و اجتماعی و دیوانی ایرانشهر بوده است.